Bank Emisyjny w Polsce (Emisionbank in Polen) powolany zostal 15 grudnia 1939 roku przez niemieckie wladze okupacyjne jako bank centralny dla Generalnego Gubernatorstwa(GG) z siedziba w Krakowie. Dzialalnosc rozpoczal 8 kwietnia 1940 roku, posiadal kilkanascie oddzialow. Byl jedyna instytucja publiczna w okupowanym kraju, ktora w nazwie miala slowo Polska. Na czele jej byl polak Feliks Mlynarski, ktory przyjal to stanowisko za zgoda polskich organizacji spolecznych i gospodarczych. Mimo pozorow polskosci Bank Emisyjny byl calkowicie podporzadkowany wladzom okupacyjnym i nadzorowi niemieckiego komisarza Fritza Paerscha i sluzyl do realizacji niemieckiej polityki i jej celow. Bank emitowal banknoty popularnie zwane "zlotym krakowskim" lub "mlynarkami"(od nazwiska prezydenta Banku). Wypuszczono dwie serie banknotow - pierwsza z data 1 marca 1940 zawierala 9 banknotow o nominalach; 1, 2, 5, 10, 20 50 100, 500 zlotych oraz druga z data 1 sierpnia 1941 roku skladajaca sie z banknotow o nominalach 1, 2, 5, 50, 100 zlotych. Oprocz tych emisji przez krotki czas w 1940 roku, bank stemplowal i dopuscil do obiegu byle banknoty polskie o nominale 100 zlotych wydane w 1932 i 1934 roku..

Od samego prawie poczatku okupacyjne banknoty byly falszowane glownie przez organizacje podziemne Ruchu Oporu w celu zdobycia niezbednych srodkow finansowych do walki. Pierwsze falszerstwa wykonane byly przez Zwiazek Walki Zbrojnej, pozniej Armie Krajowa, w latach 1940-1942. Falszywe banknoty byly przemycane do Panstwej Wytworni Papierow Wartosciowych (PWPU) i zamieniane na prawdziwe. Nastepnie falsyfikaty byly klasyfikowane jako makulatura (druki nieudane) i komisyjnie niszczone pod nadzorem niemieckim.



Fot.1Falszerstwo bankotu 10 zloty z 1940 roku, sklasyfikowane jako pochodzace z 23 matrycy, typ A.

Ilosc falszerstw banknotow 10, 20, 50, 100 zlotowych emisji 1940 roku, drukowanych technika litograficzna bez indywidualnego znaku wodnego byla imponujaca. Przedstawiony na fot.1 banknot 10 zloty z 1940 roku zostal zidentyfikowany przez niemcow jako 23 falszywa matryca tego nominalu. Falszerstwa byly wylapywane, opisywane i klasyfikowane poprzez specjalistow z Banku Emisyjnego. Falszywy banknot stemplowano "Falsch Emissionbank" czesto z dodatkowa pieczatka lokalna, data i numerem.
Klasyfikacje falszerstwa opisywane byly recznie przy pomocy pieczatki "Kl(klische=mtryca)___Typ___Z(ensor=cenzor)___".



Fot. 2. Banknot 500 zloty 1940, zwany "goralem".

Tylko 3 banknoty mialy zabezpieczenie utrudniajace falszerstwo. Indywidualny znak wodny byl na bankotach 50 zloty 1941, 100 zlotych 1941 oraz 500 zlotych 1940. Banknot o najwyzszym nominale 500 zlotych potocznie nazywano "goralem" od wizerunku gorala na aversie oraz widoku Tatr z jeziorem Morske Oko na reversie. Jako jedyny, drukowany byl z matrycy stalorytowej drukiem wypuklym i zabezpieczony znakiem wodnym "glowa gorala". Byl niewatpliwie najtrudniejszym banknotem do sfalszowania i praktycznie niemozliwym do produkcji w okupowanym kraju.



Fot. 3. Falszywe "gorale" rozpoznane przez Bank Emisyjny, sklasyfikowane matryca 1, typ A, w 1942 roku w Warszawie.

Falszywy banknot 500 zloty, sklasyfikowane jako z matrycy 1, typ A przez Bank Emisyjny, prawdopodobnie bylo wykonane w Polsce w stosunkowo malej skali w latach 1941-1943. Obecnie bardzo rzadko spotykane (fot. 3).



Fot. 4 Falszywy "goral" serii "12" rozpoznane przez Bank Emisyjny, sklasyfikowane matryca 2, typ A, w 1944 roku w Piotrkowie.

Bardzo udane falszerstwo "gorala" na zlecenie Rzadu Polskiego w Londynie zostalo przygotowane i wykonane w Anglii, prawdopodobnie przez firme Thomas de la Rue and Co. fot. 4. Banknoty dostarczono do Polski zrzutami z samolotow RAF-u w 1944 roku kiedy to Polski Ruch Oporu potrzebowal duzych srodkow finasowych zwiazanych z mobilizacja najwiekszej armii podziemnej w Europie. Rozpoczynala sie operacja strategiczna pod kryptonimem "Burza", ktorej celem bylo ostateczne wyzwolenie Polski z pod okupacji niemieckiej zanim jeszcze wkrocza wojska radzieckie. Oddzialy Armii Krajowej musialy miec pieniadze na zakup od ludnosci srodkow spozywczych, mundurow, lekarstw etc. Rekwizycje dokonywano jedynie w majatkach i magazynach niemieckich.

Jozef Lubnicki1 kryptonim "Wojna" kwatermistrz z Inspektoratu Piotrkowskiego Armii Krajowej wspominal akcje wprowadzania falszywych "angielskich" banknotow. Jako kwatermistrz, w 1944 roku otrzymal okolo 15 milionow zlotych wyprodukowanych w Anglii na potrzeby zaopatrzenia AK, wiekszosc w banknotach 500 zloty pozostale 100 zlotych. Poniewaz jednak falszywe 500 zlotowki byly rozpoznawane i niechetnie przyjmowane przez ludnosc oraz nie chcac narazac ludnosci cywilnej na represje niemieckie, Odzialy, ktore otrzymaly te banknoty zwrocily je do Inspektoratu. Dowodztwo Inspektoratu postanowilo wprowadzic falszerstwo poprzez bank w Piotrkowie. Pracujacy w banku czlonkowie AK zamieniali codziennie falszywe zlote na prawdziwe na sume okolo 100.000. Nikt nie sprawdzal ani nie kwestionowal falszywych nowiutkich banknotow wydawanych przez niemiecki bank. Prawdziwe banknoty zwracano do Inspektoratu i byly przkazywane Oddzialom AK. Tym sposobem do konca sierpmnia 1944 roku wymieniono w banknu okolo 12 milionow. W koncu kontrola niemieckich specjalistow z Banku Emisyjnego w Krakowie wykryla zrodlo z ktorego rozprowadzono falszerstwo, aresztowano podejrzanych i przeprowadzono jak zwykle w takich wypadkach dokladne dochodzenie.

Na brak kontolowanego materialu nie mozna bylo narzekac, na jego podstawie ustalono ilosc falszywej emisji oraz dokladnie ja opisano. Ze wzgledu na jej wielkosc oraz wysoka jakosc trudna do rozpoznania, postanowiono wycofac z obiegu wszystkie banknoty 500 zlotowe, ktorych numer seryjny rozpoczynal sie na "12" lub "13". Bowiem wszystkie zrzutowe "mlynarki" od takiego numeru sie rozoczynaly. Niektore banknoty przesteplowano i rozeslano do Bankow Generalnej Guberni jako wzory falszerstwa, pozostale zniszczono. Falszerstwo sklasyfikowano jako matryca druga, typ A. Obecnie banknoty te sa spotykane dosc rzadko.

Prawdopodobnie byly tylko dwie proby falszywania "gorala" z czego tylko druga "angielska" dostarczyla duzej ilosci dobrze podrobionych banknotow. Angielskie falszerstwo zasluguje na uwage, gdyz prawdopodobnie narazilo Bank Emisyjny na najwieksze straty. Bylo wykonane bardzo dokladnie i trudne do wylapania. W falszerstwo to prawdopodobnie zangazowane byly oba rzady Polski i Wielkiej Brytanii.



Fot. #5. Porownanie detalu "klosy" pod portretm gorala, orgianl oraz 2 typy falszyerstwa, KL1(matryca 1 "polski" typ) oraz KL2(matryca 2 "angielski" typ).

Kilka szczegolow po ktorych mozna rozroznic falszywe "gorale" KL2 (matyca 2, typ "angielski")

1. Avers -drobne roznice w matrycy stalorytniczej np:
   • "klosy" nad cyfra 500 w dolnym prawym rogu(fot.5):
     • -oryginal -zakreskowane
     • -falszerstwo -puste
   • bardzo drobne szczegoly glowy gorala.
2. Revers:
   • -orginal -druk giloszy wyrazny, ciemny
   • -falszersto -druk giloszy mniej wyrazny, jasniejszy
3. papier:
   • -orginal -bialy lekko szary
   • -falszerstwo -jasno bialy cienszy
4. znak wodny:
   • -oryginal -wyrazny, szerokosc kapelusza 32 mm
   • -falszerstwo -lekko rozmyty, szerokosc kapelusza 34 mm
5. numerator:
   • -falszerstwo -numer zaczyna sie na "12" lub "13"(fot.2), niewielkie roznice w kroju cyfr

Efekt finansowy.
Porownanie zdobytych srodkow finansowych przez polskie podziemie z kilku wiekszych operacji.:

1. Falszerstwo bankotow w PWPW w latach 1940-1942; 18 milionow (w stosunku do 4000 milionow zlotych w obiegu w GG w 1942 roku stanowi 0.5%)
2. Zdobycie transportu pieniedzy z Banku Emisyjnego w Warszawie na placu Zamkowym 12 sierpnia 1943; 106 milionow(w stosunku do okolo 5000 milionow zlotych w obiegu w GG w 1943 roku stanowi 2%)
3. Opisana akcja wprowadzenia faszowanych banknotow w Anglii w jednym tylko Inspektoracie Piotrkowskim AK sierpien 1944 okolo 15 milionow(w stosunku do okolo 7500 milonow zlotych w obiegu w GG w sierpniu 1944 roku stanowi 0.2%)

(1) Dariusz Golebiowski, "Burza nad Czarna" MON 1972.

---

home - glossary, grading etc. - ordering - help Q&A
© Copyright 1996-2022 ATSnotes.